ევროპის თავისუფალი ვაჭრობის ასოციაცია (EFTA) ევროპის მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ეკონომიკური და პოლიტიკური თანამშრომლობის თვალსაჩინო მაგალითია. ვაჭრობის ლიბერალიზაციის მნიშვნელოვანი მოდელი, EFTA გავლენას ახდენს ევროპის სოციალურ-ეკონომიკურ გარემოზე, ნავიგაცია მოახდინა პოლიტიკურ დინებაზე და ხშირად დაუფასებელ როლს ასრულებდა ევროპული ლანდშაფტის ჩამოყალიბებაში, რომელიც დღეს ვიცით.
EFTA-ს ისტორია
დაბადება
EFTA დაარსდა 1960 წლის 4 იანვარს, სტოკჰოლმის კონვენციის ხელმოწერით. შვიდი დამფუძნებელი წევრი იყო ავსტრია, დანია, ნორვეგია, პორტუგალია, შვედეთი, შვეიცარია და გაერთიანებული სამეფო. ეს ფორმირება იყო პირდაპირი რეაგირება ევროპის ეკონომიკური საზოგადოების (EEC) შექმნაზე, რომელიც მოგვიანებით ცნობილია როგორც ევროკავშირი (ევროკავშირი), რომელსაც ეს შვიდი ქვეყანა თავდაპირველად არ შეუერთდა სუვერენიტეტის შეშფოთებისა და უნიკალური ეკონომიკური სტრუქტურების გამო.
ევოლუცია
წლების განმავლობაში, EFTA- ს შემადგენლობა მნიშვნელოვნად შეიცვალა. დანია და დიდი ბრიტანეთი საბოლოოდ შეუერთდნენ EEC- ს 1973 წელს, რასაც მოჰყვა პორტუგალია 1986 წელს და ავსტრია, ფინეთი და შვედეთი 1995 წელს. ამ ცვლილებებმა დატოვა შემდეგი ოთხი ქვეყანა, როგორც EFTA–ს დარჩენილი და ამჟამინდელი წევრები:
როგორც ევროპული ლანდშაფტი ევროკავშირის გაფართოებით გარდაიქმნა, EFTA ადაპტირებულია. 1992 წელს მან ევროკავშირთან თანამშრომლობით განახორციელა ევროპის ეკონომიკური ზონის (EEA) შეთანხმება. ამ შეთანხმებამ EFTA-ს წევრებს, გარდა შვეიცარიისა, საშუალება მისცა მონაწილეობა მიეღოთ ევროკავშირის ერთიან ბაზარზე ევროკავშირის წევრობის გარეშე.
EFTA- ს მიზანი
EFTA შეიქმნა შემდეგი მიზნების გათვალისწინებით:
[1] თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეწყობა
EFTA-ს მთავარი მიზანი იყო წევრ ქვეყნებს შორის თავისუფალი ვაჭრობის დამყარება და მათი ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობა. მან გააუქმა საბაჟო გადასახადები სამრეწველო პროდუქტებზე და შემდგომში, წევრებმა განიცადეს ორმხრივი ვაჭრობის მნიშვნელოვანი ზრდა.
[2] EEC-ის ალტერნატივის უზრუნველყოფა
EFTA– მ უზრუნველყო ალტერნატივა ევროპის ქვეყნებისთვის, რომელთაც სურდათ მონაწილეობა მიეღოთ თავისუფალ სავაჭრო ზონაში EEC– ის ღრმა პოლიტიკური ინტეგრაციის გარეშე. ამ სტრუქტურამ საშუალება მისცა ამ ქვეყნებს შეენარჩუნებინათ უფრო დიდი ეროვნული სუვერენიტეტი და კვლავ მოიმკათ ეკონომიკური თანამშრომლობის სარგებელი.
[3] გლობალური სავაჭრო ურთიერთობების გაღრმავება
რეგიონული ვაჭრობის ხელშეწყობის გარდა, EFTA მიზნად ისახავდა გლობალური სავაჭრო ურთიერთობების გაღრმავებას. მან მოლაპარაკება მოახდინა უამრავ თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებაზე (FTA) და დეკლარაციებზე ევროკავშირის ფარგლებს გარეთ არსებულ ქვეყნებთან თანამშრომლობის შესახებ, რაც აფართოებს მისი წევრების ეკონომიკურ ჰორიზონტს.
EFTA– ს გავლენა
EFTA– ს ჰქონდა სხვადასხვა გავლენა, როგორც მის წევრობაში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ:
[A] ეკონომიკური ზრდა და კეთილდღეობა
EFTA უდავოდ ხელს უწყობს ეკონომიკურ ზრდას მის წევრ სახელმწიფოებს შორის. სავაჭრო ბარიერების მოხსნით და ეკონომიკური თანამშრომლობის ხელშეწყობით, მან ხელი შეუწყო ეკონომიკურ გაფართოებას და კეთილდღეობას.
[B] გავლენა ევროკავშირზე
EFTA-ს არსებობამ მნიშვნელოვნად იმოქმედა ევროკავშირის ევოლუციაზე. EFTA-ს მიერ მოწოდებულმა მოდელმა შთააგონა ევროკავშირის ზოგიერთი სტრუქტურული ასპექტი, განსაკუთრებით ეროვნულ სუვერენიტეტთან ეკონომიკური ინტეგრაციის დაბალანსებაში. EFTA-ს წევრების მიერ ევროკავშირში დროთა განმავლობაში შესვლამ ხელი შეუწყო ევროკავშირის გაფართოებას და მრავალფეროვნების გაზრდას.
[C] გლობალური სავაჭრო დინამიკა
გლობალური მასშტაბით, EFTA– მ მნიშვნელოვნად იმოქმედა სავაჭრო დინამიკაზე. მისმა მრავალრიცხოვანმა FTA– მ შექმნა ურთიერთობა ქვეყნებსა და რეგიონებთან მთელ მსოფლიოში, რაც ხელს უწყობს გლობალიზაციის ხელშეწყობას და EFTA– ს გლობალურ ეკონომიკაში მთავარ მოთამაშედ აქცევს.
[D] სოციალური და პოლიტიკური გავლენა
ეკონომიკის მიღმა, EFTA– ს ასევე ჰქონდა სოციალური და პოლიტიკური გავლენა. საერთო პოლიტიკამ და საერთო მიზნებმა ხელი შეუწყო წევრ ქვეყნებს შორის სოციალურ ერთიანობას და გააძლიერა მათი პოლიტიკური კავშირები. მან ასევე გავლენა მოახდინა პოლიტიკის შემუშავებისა და მმართველობის სტრუქტურებზე მის წევრ სახელმწიფოებში.
როგორ მოქმედებს ETIAS EFTA ქვეყნებზე?
ევროპის სამგზავრო ინფორმაციისა და ავტორიზაციის სისტემა (ETIAS) არის უვიზო სისტემის სისტემა, რომელსაც ახორციელებს ევროკავშირი შენგენის ზონაში მოგზაურობის უსაფრთხოების გასაძლიერებლად. მისი ფუნქციონირება იგეგმება ბოლომდე 2025 . ETIAS მიზნად ისახავს გამოავლინოს ნებისმიერი პოტენციური უსაფრთხოების ან მიგრაციის რისკი, რომელიც დაკავშირებულია შენგენის ზონაში უვიზო მოგზაურებთან და ის გამოყენებული იქნება იმ 60 ქვეყნების მოქალაქეებისთვის, რომლებსაც ამჟამად შეუძლიათ ევროკავშირის შენგენის ზონაში გამგზავრება ვიზის გარეშე.
EFTA მოიცავს ოთხ წევრ ქვეყანას: ისლანდია, ლიხტენშტეინი, ნორვეგია და შვეიცარია. EFTA– ს ყველა სახელმწიფო, გარდა შვეიცარიისა, არის შენგენის შეთანხმების ნაწილი, რომელიც ხსნის პასპორტის კონტროლს მონაწილე ქვეყნებს შორის საზღვრებზე. აქედან გამომდინარე, ETIAS გავლენას მოახდენს EFTA-ს წევრებზე, რომლებიც შენგენის ზონის ნაწილია.
EFTA– ს სამი ქვეყნისთვის, რომლებიც შენგენის ზონის (ისლანდია, ლიხტენშტეინი და ნორვეგია) ნაწილია, მათი მოქალაქეები გააგრძელებენ შენგენის ზონაში გადაადგილების თავისუფლებით სარგებლობას და არ საჭიროებენ ETIAS– ს შენგენის სხვა ქვეყნებში გამგზავრებას. შვეიცარიისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ ის არ არის ევროკავშირის ან EEA-ს ნაწილი, მას აქვს მრავალი ორმხრივი შეთანხმება ევროკავშირთან და არის შენგენის ზონის ნაწილი. ამიტომ, შვეიცარიის მოქალაქეებს ასევე არ დასჭირდებათ ETIAS ინტრა-შენგენის მოგზაურობისთვის.
თუმცა, შენგენის ზონის არა-შენგენის, ევროკავშირის არაწევრი ქვეყნების მოგზაურებს, რომლებიც შენგენის ზონაში EFTA-ს ქვეყნებს სტუმრობენ, უნდა შეესაბამებოდეს ETIAS-ის მოთხოვნებს. ეს გულისხმობს, რომ EFTA– ს ეს სახელმწიფოები ისარგებლებენ ETIAS– ის საშუალებით ჩატარებული უსაფრთხოების გაძლიერებული შემოწმებებით.
ასე რომ, მიუხედავად იმისა, რომ EFTA, როგორც ორგანიზაცია, პირდაპირ არ ახდენს გავლენას ETIAS- ზე, EFTA ქვეყნების ჩართვა შენგენის ზონაში ნიშნავს, რომ ETIAS გავლენას ახდენს იმაზე, თუ როგორ მოგზაურობენ არა-შენგენის, ევროკავშირის არაწევრი ქვეყნების, როგორიცაა აშშ და კანადა შენგენის ზონის EFTA ქვეყნებში. ETIAS შექმნილია შენგენის ზონის საერთო უსაფრთხოების გასაზრდელად, რაც ირიბად სარგებლობს EFTA სახელმწიფოებისთვის, რომლებიც მისი ნაწილია მათი უსაფრთხოების გარემოს გაძლიერებით.
დასკვნა
ევროპის თავისუფალი ვაჭრობის ასოციაციამ, მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად დაჩრდილა უფრო დიდი და პოლიტიკურად ინტეგრირებული ევროკავშირი, გადამწყვეტი როლი ითამაშა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ევროპის ჩამოყალიბებაში. როგორც დინამიური და ადაპტირებადი ორგანიზაცია, მან ხელი შეუწყო ეკონომიკური ზრდისა და განვითარების წევრებს, ხოლო ფართო გავლენას ახდენს გლობალურ სავაჭრო დინამიკაზე. წლების განმავლობაში ცვლილებების მიუხედავად, EFTA აგრძელებს მნიშვნელოვან ადგილს ევროპულ და გლობალურ ეკონომიკურ ლანდშაფტში. მისი მიმდინარე ევოლუციის საშუალებით, იგი კვლავ ხაზს უსვამს სავაჭრო ლიბერალიზაციისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის ხანგრძლივ აქტუალობას ჩვენს სულ უფრო და უფრო ურთიერთდაკავშირებულ სამყაროში.